عربستان، خصومت ورزی با ایران با اهرم حج /9

فراز و نشیب در مناسبات ایران و عربستان، چندین دهه وجود داشته ، اما در سال های اخیر این روند به تخاصمی جدی تبدیل شده و تاثیر آن به عرصه حج کشیده شده است . مقامات عربستان ادعا می کنند که مسئله حج ربطی به مسائل سیاسی ندارد؛ اما واقعیت چیز دیگری را نشان می دهد.

نگاهی به گذشته حاکی از وجود سوابقی در این زمینه است .

*****

در سال 1943 میلادی (سال۱۳۲۲ ) در مناسک حج تمتع یکی از حجاج ایرانی - در حین انجام طواف در مسجدالحرام دچار حالت تهوع شد . ماموران عربستان وی را دستگیر و به اتهام آلوده کردن عمدی خانه خدا محاکمه و به اعدام محکوم کرد.

ایران در آن مقطع با توجه به غیرمنطقی بودن رفتار عربستان اعلام کرد تا وقتی که جان و حیثیت ایرانیان در عربستان محفوظ نباشد و دولت عربستان عذرخواهی نکند، ایران روابط خود را با عربستان قطع خواهد کرد و در سیاست خود نسبت به عربستان تجدید نظر خواهد کرد. ایران از فرستادن زائران ایرانی به سفر حج خودداری کرد تا اینکه در سال 1947 هیات حسن نیتی از طرف عربستان سعودی جهت تجدید روابط به تهران سفر کرد و زمینه از سرگیری سفر اتباع ایرانی به عربستان فراهم شد. این تنش اما باز هم بارها تکرار شد.

در تابستان سال 1988 در حالیکه مراسم «برائت از مشرکین» از سوی حجاج ایرانی در شهر مکه مکرمه برگزار می شد، پلیس عربستان دراقدامی تحریک آمیز حجاج شرکت کننده در این آیین را مورد هجوم قرار داد . یورش ماموران امنیتی سعودی ها این مراسم را به خاک و خون کشید .در برخورد خشونت بار نیروهای امنیتی سعودی ۴۰۲ نفر از حجاج جان باختند که ۲۷۵ نفر از آنها ایرانی، ۸۵ نفر عربستانی و ۴۲ تن از حاجیان دیگر کشورها بودند. نزدیک به ۶۵۰ نفر هم زخمی شدند که حدود نیمی از آن ها ایرانی بودند.

این حادثه اعتراض شدید جمهوری اسلامی ایران را به دنبال داشت . امام خمینی (ره) با صدور پیامی این حادثه را «لکه ننگی بر دامن حکومت سعودی» دانستند. چند روز بعد از این حادثه، در تهران معترضان خشمگین به سفارت عربستان حمله کردند که تیرگی روابط دو کشور را به اوج خود رساند. کمتر از یک سال بعد، در ماه می 1988 عربستان اقدام به قطع یکجانبه مناسبات سیاسی با جمهوری اسلامی ایران کرد و این قطع رابطه حدود سه سال به طول انجامید، سه سالی که طی آن اعزام حجاج ایرانی به سفر حج تمتع انجام نشد.

در مارس 1991 و پس از چند نوبت دیدار وزرای خارجه ایران و عربستان، با صدور بیانیه مشترکی در زمینه برقراری مجدد روابط سیاسی ، این تنش خاتمه یافت واعزام حجاج ایرانی به عربستان از سر گرفته شد.

به این ترتیب مناسبات ایران و عربستان در مدار حج با پشت سرگذاشتن یک دوره پر تنش در حال آرام شدن بود که حادثه ای دیگر این آرامش شکننده را برهم زد.

در جریان برگزاری حج عمره در اوایل سال 2015 دو نوجوان ایرانی از سوی پلیس عربستان در فرودگاه جده مورد تعرض قرار گرفتند. به هنگام بازرسی از یک کاروان عمره ایرانی، دو مامور فاسد سعودی به بهانه مشکوک شدن به دو نوجوان ایرانی، آنها را از بقیه جدا کرده و در بخش دیگری به این دو نوجوان تعرض کردند.

در پی این حرکت ضد اخلاقی ؛موضوع به مسئولان بعثه و سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در جده اطلاع داده شد . پس از شناسایی دو مامور متخلف و انجام مقدمات قانونی ؛ مقامات سعودی در اقدامی ظاهری ماموران متخلف را بازداشت کردند اما اقدامی در مورد آنها صورت نگرفت . پس از این ماجرا حج عمره تا حصول اطمینان از برقراری امنیت و سلامت حجاج ایرانی به حالت تعلیق در آمد .

این تنش چندماه بعد با وقوع فاجعه هولناک منا در حج سال گذشته باردیگر اوج گرفت . یکسال قبل در روزهای نخستین برگزاری مناسک حج در روز عید قربان ، فاجعه‌ای هولناک اتفاق افتاد که به مرگ بیش از پنج هزار تن از حجاج از جمله بیش از 400 حاجی ایرانی منجر شد.

چند روز پیش از فاجعه منا نیز بر اثر سقوط جرثقیلی در مسجد الحرام 120 زائر خانه خدا از جمله زائران ایرانی جان باخته بودند .

این حوادث نگرانی های زیادی را به وجود آورد و مسوولان امور حج ایران را برآن داشت تا ضمن پیگیری مسئله ؛ برای جلوگیری ازتکرار وقایع ، مذاکراتی را با مسوولان امور حج عربستان پیش از اعزام حجاج ایرانی به عربستان آغاز کنند . این مذاکرات با کارشکنی ها و بهانه جویی ها ریاض به بن بست رسید و حضور حجاج ایران در مناسک امسال لغو شد.

سعودی ها با عبور از کنار عوامل بوجود آورنده فاجعه منا؛ تلاش کردند این رویداد را با تمسک به قضا و قدر به فراموشی بسپارند در حالیکه جدای از همه این مسایل آنها مسؤول جان و امنیت حاجیان در مناسک حج از جمله در منا هستند .

عربستان مدعی است که همه تلاش خود را بکار گرفته تا مناسک حج در سلامت و امنیت برگزارشود وحجاج بیت الله الحرام در آرامش و آسایش باشند و مشکلی وجود نداشته باشد. سعودی ها این مواضع ادعایی خود را البته با چاشنی مخالفت با حج سیاسی عنوان می کنند و تاکیددارند که حج به هیچ وجه نباید سیاسی باشد. البته واضح است که تلقی آنها از حج سیاسی جلوگیری از ابراز انزجار و برائت مسلمانان از رژیم صهیونیستی و طرح هر گونه انتقاد و اعتراض به جنایات امریکا و اسراییل علیه امت اسلام است .

به دلیل نزدیکی بیسابقه عربستان سعودی به رژیم صهیونیستی و تشکیل جبهه‌ عبری ــ عربی علیه جمهوری اسلامی ایران، اجرای خواسته های این رژیم جعلی مبنی بر مقابله با ایران قطعاً یکی از تعهدات عربستان و از دیگر علل سیاسی کردن موضوع حج است.

یکی از اهداف ریاض از مانع تراشی در زمینه اعزام حجاج ایرانی به حج تشدید فضای دوقطبی ایرانی ـ عربی و شیعه ـ سنی ، بهره برداری سیاسی از یک واجب شرعی و برانگیختن احساسات مذهبی و ناسیونالیستی عربی ضد ایرانی هم در داخل عربستان و هم در منطقه و حتی بین همه مسلمانان جهان است .

سعودیها بعنوان قدیمی ترین و مهم ترین متحد آمریکا ، حافظ منافع آمریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی در منطقه هستند و به ازای حفظ حکومت خود در عربستان، دستورات غرب را در منطقه اجرا میکنند.

دولت عربستان پیش از این نیز نشان داده است که مخالف پیوند حج با مسائل سیاسی از نوع مخالفت با امریکا و اسراییل است و از این دید گاه جمهوری اسلامی ایران را برهم زننده آرامش مورد نظر خود در حج می داند . حتی با قبول این فرض که عربستان با ایران در زمینه مسایل سیاسی اختلاف نظر دارد ؛ بازهم این اختلاف توجیهی برای شانه خالی کردن از عمل به مسوولیت های عربستان در قبال امنیت و جان حجاج نمی شود .

مقام های عربستان از زیر بار مسئولیت هایشان در اداره امور حج شانه خالی می کنند اما وانمود می کنند که به وظایفشان و حتی بیش از آن عمل کرده اند و به نیازها پاسخ داده اند . بزعم آل سعود ، اگر قرار است در قضیه حج ، طرفی مقصر معرفی شود ، ایرانی ها هستند زیرا خواسته های اهانت بار و غیرمتعارف سعودی ها را رد کرده اند و حاضر نشدند تفاهمنامه ای در این زمینه امضا کنند .

با چنین استدلال بی پایه ای ، مطابق آنچه در اطلاعیه وزارت حج و عمره عربستان امده است ، دولت ایران مسئول محرومیت از ادای فریضه حج در برابر خداوند و مردم ایران است.

مقام های ریاض درقضیه منا همانند دیگر موضعگیری های غیر منطقی سیاسی خود یکطرفه عمل کردند و به جای پاسخگویی ؛ کسانیی را که خواهان مشخص شدن علل فاجعه منا هستند، به دخالت در امور داخلی عربستان و تهدید استقلال و حاکمیت ریاض متهم کردند .در حالیکه کشور هایی که حجاج خود را در این حادثه از دست داده بودند، فقط خواهان کشف علت واقعی حادثه هستند ؛اما سعودی ها به بهانه های مختلف پیگیری این حوادث را به تعویق انداختند .

عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان ایران را به امتیازخواهی در جریان مذاکرات و نیز اصرار به برپایی تظاهرات (برائت از مشرکین) متهم کرده و این مسایل را دلیل عدم توافق دو کشور بر سر حضور زائران ایرانی در حج تمتع امسال می داند . وزارت حج و عمره عربستان طی بیانیه ای ادعا کرد، هیئت ایران با امتناع از امضای توافق سازماندهی حج، نخست در برابر خداوند، سپس در برابر ملت خود مسئول حضور نیافتن شهروندان این کشور در حج امسال است.

این در حالیست که در جریان مذاکرات،وزیر حج عربستان اعلام کرد برای مذاکره با ایران اختیار کافی ندارد و صراحتاً گفته بود تفاهمنامه جدید را دستگاه های دیگر تنظیم کرده اند.

مسئولان ایران اما با خویشتنداری نسبت به بد اخلاقی های سیاسی مقامات عربستان تمام تلاش خود را به کار بستند تا با پیگیری و تعامل ، زمینه انجام سفری ایمن و با عزت را در حج را فراهم کنند. با این حال تعلل و بهانه جویی های سعودی ها در خصوص حفظ امنیت و عزت وکرامت حجاج ایرانی از سوی عربستان، موجب شد که شرایط اعزام زائران ایران به سرزمین وحی عملا" فراهم نشود .